بررسی عوامل مؤثر بر گرایش ایلخانان مغول به مزارات شیعه

بررسی عوامل مؤثر بر گرایش ایلخانان مغول به مزارات شیعه[1] احمد فضلی‌نژاد* چکیده پس از فروپاشی دستگاه خلافت عباسی و تأسیس دولت ایلخانان در ایران، شیعیان در شهرهای ایران و عراق با آزادی عمل بیشتر به اجرای مراسم و مناسک مذهبی خود پرداختند. آنها به کمک خواجه نصیرالدین طوسی و عالمان شیعه در عراق برای جلوگیری از ویرانی مقابر متبرکه در عتبات عالیات تلاش کردند. از آن پس عالمان شیعه، با نفوذ در دربار ایلخانان و نیز نگارش رساله‌ها و برگزاری مجالس مناظره در روی آوری سلاطین مغول به مقابر اهل‌بیت: یاری ‌رساندند. دولتمردان و وزیران ایرانی نیز با انجام برنامه‌های عمرانی در شهرهای مقدس و اجرای مراسم زیارت در این امر، نقشی مهم ایفا کردند. بدین ترتیب در دوره غازان و الجایتو، رونق شهرهای زیارتی بالا گرفت و در کنار بارگاه ائمه‏ شیعه: عمران و آبادی و جنب و جوش علمی، اقتصادی و مذهبی شیعیان و سادات افزایش یافت. پژوهش حاضر درصدد است ضمن توجه به نقش عوامل مؤثر بر گرایش ایلخانان به مزارات شیعه، پیامدهای آن را بر روند تحولات بعدی جامعه ایران و همچنین تأثیر آن را بر رویکرد و عملکرد ایلخانان بررسی کند. این پژوهش نشان می‏دهد که چگونه با نقش‏آفرینی عالمان شیعه و دولتمردان ایرانی، ایلخانان مغول نه‌تنها یکی از دیرپاترین سنت‏های مغولی ـ یعنی مخفی نگاه داشتن مدفن بزرگان خود، همچون چنگیز و ایلخانان اولیه ـ را رها ساختند، بلکه سلاطینی مانند غازان و اولجایتو، افزون بر آبادانی شهرهای زیارتی، با ساخت آرامگاه‌های باشکوه برای خود به رونق فرهنگی و اقتصادی اماکن پیرامون آن و تأسیس بناهای خیریه، مدارس، دارالکتب و... یاری رساندند.   [1]. تاریخ دریافت: 30/11/1393؛ تاریخ پذیرش: 28/02/1394. * استادیار دانشگاه شیراز، گروه تاریخ، شیراز، ایران. [email protected]